Handleiding voor het vertaalwoordenboek

Vertaalproces

Het woordenboek maakt gebruik van Engels en Esperanto als hulptalen. Alleen als de bron‐ of doeltaal Engels of Esperanto is, wordt er rechtstreeks vertaald, wat betekent dat het alleen in die gevallen zeker is (afgezien van mogelijke fouten in de vertaaltabellen) dat de gegeven vertalingen correct zijn (in elk geval in een bepaalde context). In de andere gevallen kunnen de vertalingen correct zijn, maar het is mogelijk dat ze alleen bij benadering kloppen. Incidenteel kunnen ze zelfs geheel fout zijn!

Als de bron‐ of doeltaal Engels is, is het mogelijk dat er twee blokken met vertalingen worden getoond: een waarin de vertalingen via het Esperanto zijn verkregen en een waarin ze rechtstreeks zijn verkregen. Ook is het mogelijk dat slechts een van deze blokken wordt getoond, als er in een van de beide soorten vertaaltabellen geen vertalingen gevonden konden worden.

Bij vertalingen die via het Esperanto zijn verkregen, wordt in de laatste kolom de gebruikte tussenvertaling getoond, wat mogelijk nuttig is voor gebruikers die met deze taal bekend zijn.

Als u een vertaling krijgt waarvan u meent dat deze niet geheel juist is, dan kunt u hierover contact met ons opnemen, en wellicht kunnen we er dan iets aan doen.

Wanneer onze database te weinig gegevens bevat om een vertaling te kunnen leveren, zal het vertaalverzoek aan een of meerdere derde partijen worden doorgegeven. Eventuele resultaten worden dan op onze eigen site weergegeven met de vermelding van de bron.

Vertaling van zinnen

Het vertaalwoordenboek is bedoeld voor de vertaling van losse woorden, waaronder we hier verstaan een reeks lettertekens die niet wordt onderbroken door spaties, komma’s of andere vormen van interpunctie. Daarnaast is het vaak mogelijk veel voorkomende combinaties van woorden te vertalen, zoals zich vergissen, denken aan en een blauwtje lopen, alsmede wat korte, veel voorkomende zinnetjes als “hoe laat is het?” en spreekwoorden, gezegden, zegswijzen en uitdrukkingen.

Als u toch een hele zin door het woordenboek probeert te laten vertalen, zal het vertaalverzoek meestal aan een derde partij worden doorgegeven, die misschien wel een vertaling kan leveren. Maar als u zinnen wilt vertalen, kunt u toch beter naar de pagina gaan die daar speciaal voor gemaakt is. Naast de vertalingen door derde partijen worden daar, voor zover mogelijk, ook onze eigen vertalingen van de afzonderlijke woorden in de tekst getoond.

Virtueel toetsenbord

Vele talen gebruiken lettertekens die u niet zo makkelijk, of misschien helemaal niet, kunt invoeren met het toetsenbord of ander invoerapparaat dat u gebruikt. Voor dit probleem hebben we een virtueel toetsenbord dat u kunt activeren door op de daartoe bestemde knop op de woordenboekpagina te klikken. Met behulp van de muis kunt u dan de benodigde lettertekens (eventueel met diakritische tekens) invoeren in het vertaalvakje.

Voorgeselecteerde combinaties

Voor een aantal combinaties van bron‐ en doeltaal bestaan speciale pagina’s, zoals het Nederlands–Engels woordenboek, maar als u vaak gebruik maakt van een of meer combinaties waarvoor zo’n pagina niet bestaat, kan het handig zijn die combinatie op te slaan in een cookie. Daartoe bevindt zich op de pagina van het veeltalige woordenboek een knop en als u hierop klikt, verschijnen eronder 6 nieuwe knoppen waarop Toewijzen staat. Indien u een dezer toetsen aanklikt, wordt de op dat moment geselecteerde combinatie aan de desbetreffende toets toegewezen. Zolang de cookie blijft bestaan, kunt u dan die combinatie selecteren met die toets in plaats van iedere keer de gewenste bron‐ en doeltaal uit de rollijsten te moeten selecteren.

Automatische aanvulling

Wanneer u in het vertaalvakje begint te typen, zal het woordenboek wanneer u een fractie van een seconde pauzeert, proberen uw invoer aan te vullen. Het zal dan het kortst mogelijke woord tonen dat bekend en mogelijk vertaalbaar is. Is dit niet het woord dat u wilt vertalen maar begint het er wel mee, dan kunt u of gewoon doortikken of de cursor naar het eind bewegen en daar verdergaan. Begint het woord dat u wilt vertalen niet met de getoonde letters, dan kan het niet door het woordenboek vertaald worden in de geselecteerde doeltaal, maar in dat geval moet u gewoon doorgaan met typen, want het is mogelijk dat een derde partij het woord wel kan vertalen. Ook is het mogelijk dat u het woord op een andere manier spelt dan het woordenboek, maar ook dan kunt u gewoon doorgaan. Misschien gaat het om een bekende alternatieve schrijfwijze, of anders biedt vertaling door een derde partij mogelijk weer uitkomst.

Als gevolg van automatische aanvulling is het mogelijk dat spaties, apostrofen en koppeltekens die u heeft ingetikt, plotseling verdwijnen, dat hoofdletters in kleine letters veranderen en dat diakritische tekens zoals trema’s verschijnen of verdwijnen. Al deze veranderingen kunt u negeren. Het verschil tussen hoofd‐ en kleine letters is bij het invoeren niet van belang. Indien een woord verschillende dingen kan betekenen, afhankelijk van of het met een hoofdletter of een kleine letter wordt gespeld (bijvoorbeeld Pool versus pool), zullen zo mogelijk vertalingen van beide betekenissen worden gegeven, ongeacht hoe u het woord hebt ingetikt.

Het bovengenoemde geldt ook voor letters met diakritische tekens, waarbij overigens wel moet worden vermeld dat wat in de ene taal als een letter met een diakritisch teken wordt beschouwd, in de andere taal mogelijk als een aparte letter wordt gezien. Zo geldt voor het Nederlands dat ö een o met twee puntjes is, en u kunt bijvoorbeeld zoölogie gerust zonder trema op de tweede o intikken. Evenzo kunt u in het Duits öffnen zonder umlaut intikken en het woord zal toch herkend worden. Echter in bijvoorbeeld het Zweeds en het Hongaars is ö een aparte letter van het alfabet, en hier werkt deze invoermethode niet!

Wat spaties, apostrofen en koppeltekens betreft, deze worden bij de invoer altijd genegeerd. Het Engelse woord voor luchtdoelgeschut is bijvoorbeeld in de database opgeslagen als anti‐aircraft artillery, maar u hoeft zich geen zorgen te maken over de juiste plaatsing van streepjes en spaties en kunt het bijvoorbeeld intikken als antiaircraftartillery. Indien de aanwezigheid van de eerdergenoemde tekens van belang is voor de betekenis van het woord (bijvoorbeeld zon versus zo’n), worden net als in het geval van hoofdletters, kleine letters en diakritische tekens alle bekende mogelijkheden vertaald.

Automatische spellingcorrectie

In de database heeft ieder woord een voorkeursspelling, die overal op deze website wordt gebruikt. Dat wil niet zeggen dat dat ook de “officiële” spelling is, of dat we vinden dat u het woord ook zo zou moeten spellen; het is alleen maar de wijze waarop wij het doen. Maar hoe dan ook, aangezien sommige woorden niet altijd op dezelfde manier worden geschreven, hebben we lijsten met alternatieve spellingen (inclusief een aantal algemeen als fout erkende maar toch veel voorkomende spellingen) die door het woordenboek worden gebruikt om de ingevoerde woorden zonodig te “corrigeren”. Daardoor kunt u bijvoorbeeld om het Engelse woord voor kleur te vertalen zowel colour (Brits) als color (Amerikaans) intikken.

Inflectie

In principe zijn de woorden, zoals bij de meeste woordenboeken, geïndexeerd volgens de vorm die als hun basisvorm wordt beschouwd. Welke vorm dat is, hangt af van de woordsoort en de desbetreffende taal. In het Nederlands wordt bijvoorbeeld bij werkwoorden de vorm van de onbepaalde wijs als basisvorm beschouwd, terwijl dit voor Griekse werkwoorden de vorm is van de eerste persoon enkelvoud in de tegenwoordige tijd en de aantonende wijs. Af en toe wordt er echter van dit principe afgeweken, bijvoorbeeld omdat de basisvorm zelden wordt gebruikt, of zelfs alleen maar een theoretische constructie is die niet echt bestaat. Een voorbeeld hiervan is het Nederlandse auspiciën, dat alleen in het meervoud voorkomt. Ook wordt dit weleens gedaan als een vorm sterk afwijkt van, of zelfs niet verwant is aan, de basisvorm, zoals bij beter als de overtreffende trap van goed.

Het verdient daarom aanbeveling om de te vertalen woorden in hun basisvorm in te voeren, om zo de grootste kans op een succesvolle vertaling te krijgen. Niettemin is het mogelijk dat een andere vorm dan de basisvorm door het woordenboek automatisch naar de basisvorm wordt geconverteerd alvorens vertaald te worden. Zo kunnen de vervoegingen van de meeste Nederlandse werkwoorden wel geconverteerd worden, maar hoewel het vermogen van de software om dit te kunnen doen voortdurend wordt vergroot, is het zoals gezegd beter om de basisvormen te gebruiken.

“Meer”

Vaak zult u onder een blok met vertalingen een knop zien waarop de tekst Meer staat. Het zit namelijk zo dat als u een woord invoert, het woordenboek ook zal proberen om afleidingen van en/of samenstellingen van dat woord te vertalen, of—als het woord zelf een afleiding of samenstelling is—de elementen waaruit het bestaat eveneens te vertalen. Dit kan vooral nuttig zijn als het woord zelf niet vertaald kan worden maar afleidingen, samenstellingen of componenten wel, en als u wilt weten wat de betekenis in de brontaal is. In dat geval kunt u misschien toch met succes raden wat het niet vertaalbare woord betekent aan de hand van de extra vertalingen.

Om te voorkomen dat de gebruiker een hoop gegevens krijgt te zien waarin hij misschien niet geïnteresseerd is, worden deze extra vertalingen initieel niet getoond en moet hij op de met “Meer” gemerkte knop klikken om ze te zien.

Deze eigenschap van het woordenboek maakt het overigens mogelijk om uitdrukkingen en dergelijke stukken tekst met spaties erin te laten vertalen door alleen een belangrijk woord ervan in te tikken en dan onder Meer te kijken. Zo hoeft men bijvoorbeeld om de vertaling van aan het hoofd staan van te vinden alleen maar hoofd in te tikken.

Woordsoort

Voor woorden in het blok waarvoor de vertalingen via het Esperanto zijn verkregen, zult u meestal, zowel bij de woorden in de brontaal als de vertalingen in de doeltaal en in het Esperanto, een icoontje zien staan. Als u de muiswijzer hierboven laat zweven, verschijnt er een tekst waarin staat tot welke woordsoort dit woord behoort, bijvoorbeeld werkwoord of zelfstandig naamwoord. Aangezien vaak de juiste vertaling van een woord afhankelijk is van tot welke woordsoort het behoort, kan dit nuttig zijn om de beoordelen welke van de gegeven vertalingen in een bepaalde context zeker niet van toepassing kunnen zijn.

Overigens moet men het begrip woordsoort hier ruim opvatten. De uitdrukking over het hoofd zien is bijvoorbeeld gekwalificeerd als een werkwoord, aangezien het de functie van een werkwoord heeft (mogelijke vertalingen in andere talen kunnen trouwens echt werkwoorden zijn, bijvoorbeeld het Engelse to neglect).

Klikbare woorden

In het bovengenoemde vertaalblok kunnen woorden in elke kolom als hyperlinks worden weergegeven. Dat betekent uiteraard dat erop geklikt kan worden, en al u dat doet, wordt er een pagina geladen waarop meer gegevens over dit woord worden getoond. Welke gegevens dit zijn, is van talrijke factoren afhankelijk, maar het kan bijvoorbeeld de uitspraak in fonetisch schrift zijn, de vervoeging als het woord een werkwoord is, voorbeelden van gebruik, enzovoorts.

De gegevens van een woord gelden overigens slechts voor een bepaalde betekenis van het woord (gedefinieerd door zijn vertaling in het Esperanto). Er zijn bijvoorbeeld verschillende pagina’s voor het Nederlandse arm als zelfstandig naamwoord (lichaamsdeel) en voor arm als bijvoeglijk naamwoord (het tegenovergestelde van rijk).

Vertaling in andere talen

Onder de blokken met vertalingen, staat altijd een lijstvak met talen waarin vertaling misschien ook mogelijk is. Een taal verschijnt in dit vak indien bekend is dat het ingevoerde woord in die taal vertaald kan worden of dat een afleiding van of samenstelling met dat woord vertaald kan worden! Welke mogelijkheid van toepassing is, kan men alleen te weten komen door op de naam van een taal te klikken, waarna het woordenboek zal proberen naar die taal te vertalen. De reden van die vaagheid is technisch; het samenstellen van lijsten van woorden met een indicatie die aangeeft in welke talen ze vertaalbaar zijn, is namelijk een zeer tijdrovend proces, en om wat tijd te winnen, wordt niet gecontroleerd of alleen die woorden zelf vertaalbaar zijn.

Ook vanwege die tijdrovendheid, komt het voor dat woorden wel vertaalbaar zijn naar een bepaalde taal hoewel die taal nog niet in het lijstje voorkomt. De gegevens zijn dan nog niet geüpdatet en de enige manier om erachter te komen of vertaling toch mogelijk is, is door die taal bovenaan als doeltaal te selecteren en een vertaalverzoek te doen.

Bladeren

Helemaal onderaan staat na een vertalingsverzoek een gesorteerde lijst van een aantal klikbare woorden uit de brontaal, beginnenend met het vertaalde woord, of—als dat niet vertaald kon worden—met het eerstvolgende woord waarvoor dat wel mogelijk was (voor de “vertaling” geldt hiervoor overigens dezelfde beperking die in de vorige alinea is genoemd). Wanneer men op een dezer woorden klikt, zal er een nieuw vertaalverzoek worden gedaan met dit woord als invoer.

De sorteervolgorde van deze woorden is die die gebruikelijk is voor de geselecteerde brontaal, en zelfs als deze in het Latijnse schrift wordt geschreven, hoeft die volgorde niet gelijk te zijn aan de alfabetische volgorde voor Nederlandse woorden! In het Zweedse alfabet is bijvoorbeeld de letter ö de laatste letter, en in het Spaans (traditionele volgorde) wordt de digraaf ch als één aparte letter gesorteerd, die qua volgorde tussen c en d staat.

Linksboven deze lijst staan twee knoppen waarmee als het ware door de woordenlijst gebladerd kan worden. De linkerknop brengt u naar het begin en met de rechterknop kunt u een volgende set woorden laten verschijnen.